افراد مبتلا به افسردگی حاد، حتی کسانی که پیش‌تر مبتلا بوده‌اند و دوره آن را طی کرده‌اند، بیشتر از دیگران نشانه‌هایی از پیری سلولی در خود نشان می‌دهند. محققان در پژوهش‌های اخیر خود سعی کرده‌اند این روند را معکوس سازند.
در واقع، بروز پیری زودرس یکی از مهم‌ترین عوارض جانبی افسردگی به شمار می‌آید. محققان هلندی نتایج پژوهش‌شان را در این رابطه منتشر کرده‌اند و بنابر اظهارات این گروه تحقیقاتی شکل شدید افسردگی با سرعت بسیار بالاتری سلول‌های بیمار را پیر می‌کند. پیش‌تر نیز به تاثیرات منفی افسردگی بر پیری زودرس اشاره‌هایی شده بود؛ اما این بار، محققان هلندی، پژوهش را به سطح کروموزومی برده‌اند؛ از سوی دیگر آنها درصدد هستند تا این روند را معکوس کنند.
محققان پیش از این می‌دانستند افسردگی عارضه‌ای است که بیشتر از سایر آسیب‌ها مانند دیابت نوع 2، زوال عقل یا سرطان‌ها پیشرفت می‌کند. رعایت نکردن اصول بهداشتی در زندگی (کمبود فعالیت‌های جسمی، تغذیه نامناسب، مصرف الکل و استعمال دخانیات) تا حدی به عنوان اصلی‌ترین متهم این پدیده شناخته می‌شود؛ اما چنین عواملی را نمی‌توان برای توجیه این موضوع کافی دانست. بنابراین محققان به یک سازوکار زیستی مستقل که با افسردگی ارتباط مستقیم دارد، بدبین هستند.
نتایج پژوهش‌های گروه هلندی، ادعای محققان را تائید می‌کند. هلندی‌ها در مطالعه خود به وضوح نشانه‌های پیری سلولی را در اندازه «تلومرها» مشاهده کردند و دریافتند که افسردگی روند کوچک‌شدن و از بین رفتن تلومرها را سرعت می‌بخشد. تلومرها بخش‌هایی ژنتیکی هستند که در دو طرف کروموزم‌ها قرار می‌گیرند و از DNA محافظت به عمل می‌آورند. با هر بار تقسیم شدن سلولی و با مرور زمان، اندازه تلومرها کاهش می‌یابد؛ بنابراین کوچک‌شدن آنها به معنای افزایش سن سلول‌هاست.
به طور متوسط شش سال بیشتر از سن واقعی!
محققان برای رسیدن به این نتایج بیش از 2400 نفر را بررسی کردند که یک‌سوم از آنها در شش ماه اخیر به افسردگی شدید مبتلا شده بودند. یک‌سوم دیگر نیز در گذشته افسردگی داشته‌اند. گروه آخر نیز هرگز در طول زندگی‌شان این عارضه را تجربه نکرده بودند. متاسفانه نتایج تحقیقات بیانگر مطالب چندان خوشایندی نبودند. بنابر مشاهدات، تلومر افراد افسرده یا آنهایی که در گذشته افسردگی داشته‌اند، کوچک‌تر از تلومر دیگران بوده است؛ بدون توجه به شیوه و سبک زندگی، سن این افراد چهار تا شش سال بیشتر به نظر می‌رسد. در صورتی که افسردگی بسیار شدید باشد یا علائم آن بیش از یک ماه طول بکشد، حداقل هفت تا ده سال از سن طبیعی فرد کم خواهد شد.
در پژوهش گروه هلندی، سازوکار این پدیده به وضوح تشریح نشده است؛ اما به اعتقاد ژورم دژاردن، محقق موسسه ژنتیک انسانی در مون پلیه فرانسه، نتایج این تحقیق تعجب‌آور و دور از انتظار نبوده است.
وی در این باره می‌گوید: «افسردگی مانند سایر بیماری‌ها باعث بروز بی‌نظمی و ناهنجاری‌هایی در بدن و دستگاه ایمنی می‌شود؛ خصوصا اگر افسردگی همراه با استرس باشد، به میزان قابل‌توجهی کوتاه‌شدن تلومرها را تسریع می‌کند. با این حال، محققان تنها اندازه تلومرهای سلول‌های خونی را تجزیه و تحلیل کرده‌اند و نتیجه به دست آمده ممکن است برای تمام بدن صحت نداشته باشد.»
دکتر ونسان ژلی، معاون مدیر مرکز پژوهش‌های سرطان‌شناسی مارسی، درباره این پژوهش و چالش‌های آن می‌گوید: «دشوار بتوان گفت آیا تمام بافت‌ها و اعضای بدن بر اثر افسردگی دچار پیری زودرس می‌شوند یا خیر؟ اما یک نکته را با اطمینان خاطر می‌توان بیان کرد: وقتی تلومرها بیش از اندازه کوتاه شوند، سلول‌ها از پتانسیل‌های خود برای بازسازی آن استفاده می‌کنند و دیگر نمی‌توانند بافت‌ها و اعضای بدن را تجدید کنند. به همین دلیل است که با افزایش سن شاهد بروز چین و چروک‌ها، سفیدشدن موها و مواردی از این دست و البته بیماری‌ها هستیم. برای مثال، می‌توان به ارتباط میان کوچک‌بودن اندازه تلومرها و تصلب شریان یا حتی بیماری‌های بازسازی عصبی اشاره کرد.»
درمانی برای جوانی
اطلاعات و داده‌های ارائه شده در پژوهش حاضر باعث طرح پرسش‌های متعددی در این باره شده که آیا پدیده مذکور برگشت‌پذیر است یا خیر. پژوهش دیگری که در نشریه لانست آنکولو چاپ شده است، امیدهایی برای بازیابی سال‌های ازدست‌رفته زنده کرده است. محققان کالیفرنیایی اثبات کرده‌اند مردانی که پذیرفته‌اند رژیم غذایی خود را اصلاح کنند یا فعالیت‌های جسمی‌شان را افزایش دهند و استرس‌های روزانه‌شان را مدیریت کنند و در نهایت بیشتر در محافل اجتماعی حضور داشته باشند، طی مدت پنج سال تلومرهای کروموزمی بلندتری از آنهایی داشته‌اند که تغییری در شیوه زندگی خود ایجاد نکرده‌اند. دکتر ژلی می‌افزاید: «نمی‌توانیم این پدیده را تشریح کنیم؛ اما شاید بتوان گفت سازوکار فعال تحت‌تاثیر برخی پارامترها باعث افزایش اندازه تلومرها می‌شوند.»
محققان کالیفرنیایی امیدوارند تا چند ماه آینده بتوانند عناصر دیگری را نیز برای پاسخ به این نیازها بیابند. آنها اخیرا پژوهشی را به پایان رسانده‌اند که به موضوع استرس می‌پرداخت. هدف این پژوهش اندازه‌گیری تلومرها پس از انجام درمان‌های ضدافسردگی یا به‌کارگیری درمان‌های ورزشی طی مدت چهار ماه بوده است. ژوسین ورون، از محققان مرکز یو وی آمستردام، در تشریح تحقیقات می‌گوید: «تمام سازوکارهایی که ممکن است روی اندازه تلومرها تاثیر بگذارند، بررسی می‌شوند؛ سازوکارهایی مانند سطح استرس اکسیداتیو، تحلیل دستگاه ایمنی و فعالیت تلومراس از این دست هستند. تلومراس آنزیمی است که می‌تواند اندازه تلومرها را به اندازه سلول‌های اصلی نگه دارد». گروه‌های پژوهشی تلاش‌های خود را برای یافتن درمان‌های مناسب به منظور بازگرداندن جوانی آغاز کرده‌اند.
منبع: فیگارو
مترجم: ندا فراهانی / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)