آشنایی با واكسن پنج گانه ( پنتاوالان-DTP - HepB - Hib )

 ايمن سازي يكي از شناخته شده ترين وموثرترين روش پيشگيري از بيماريهاي دوران كودكي است . در 30 سال گذشته پس از آغاز برنامه توسعه ايمن سازي (EPI)، دستاوردهاي مهمي در جهت پيشگيري و كنترل بيماريهاي قابل پيشگيري با واكسن و ارتقاي سلامت كودكان در كشورمان حاصل شده است . در حال حاضر کلیه کودکان کشور علیه بیماریهای دیفتری، سیاه سرفه، کزاز فلج اطفال، سرخک ، سرخجه، اوریون، سل و هپاتیت B واکسینه می شوند. بیماریهای سرخک، سرخجه مادرزادی، کزاز نوزادی درمرحله حذف قرار دارند، 14 سال است که کشور عاری از بيماري فلج اطفال است و بیماریهای دیفتری، سیاه سرفه و اوریون کنترل شده اند. میزان حاملین مزمن هپاتیت B از بيش از 3 درصد در سال 1370 به کمتر از 2 درصد کاهش یافته است. کلیدی ترین استراتژی برای دستیابی به دستاوردهای مذکور، پوشش بالاي ایمن سازی جاری كودكان و ساير گروههاي هدف است كه در سطوح شهرستاني و كشوري بالاي 95 درصد بوده است. ادغام واكسن پنج گانه (پنتاوالان) در برنامه توسعه ايمن سازي سبب ارتقاي سلامت كودكان از طريق كاهش ميزان بروز پنوموني ومننژيت هاي حاصله از هموفيلوس انفلوانزا نوع  Hib خواهد شد.

 اين راهنما شامل دو بخش است : بخش اول درمورد جنبه هاي كليدي بكارگيري واكسن پنج گانه (پنتاوالان) است، بخش دوم پاسخ سوالات رايج در مورد واكسن پنج گانه را ارائه مي دهد .

بخش اول :

واكسن پنج گانه سبب حفاظت كودك عليه 5 بيماري تهديد كننده زندگي يعني ديفتري ، سياه سرفه، كزاز، هپاتيت ب و هموفيلوس انفلوانزا نوع ب مي شود. هر چند ديفتري، كزاز و سياه سرفه (DTP) و هپاتيت ب قبلاً جزء برنامه جاري ايمنسازي كودكان بوده اند وليكن واكسن هموفيلوس انفلوانزا نوع ب Haemophilus Influenza type b(Hib)‌ جز جديد / پنجم  است. به اين تركيب 5 نوع واكسن با هم ، پنج گانه (پنتاوالان) مي گويند. واكسن هموفيلوس انفلوانزا (Hib) از بيماري هاي خطرناكي/ كشنده اي كه بوسيله هموفيلوس انفلوانزا نوع ب حاصل مي شود مثل پنوموني ، مننژيت ، باكتريمي ، تورم اپي گلوت ، آرتريت سپتيك(عفونت چركي مفصل) پيشگيري مي كند. واكسن پنج گانه تعداد تزريق به كودك را كاهش مي دهد و برعليه پنج بيماري مذكور ايمني ايجاد مي كند .

نكات مهم كه بايد به خاطرداشته باشيد :

واكسن پنج گانه جايگزين واكسنهاي فعلي ثلاث (DTP) وهپاتيت ب در سنين 2، 4 و 6 ماهگي در برنامه  واكسيناسيون شده است . به علاوه:

 دريافت واكسن هپاتيت ب بدو تولد طبق برنامه قبل ادامه خواهد داشت

 زمان دريافت يادآور واكسن سه گانه (DTP) در 18 ماهگي و 6 سالگي همانند برنامه سابق ادامه خواهد يافت . جدول ذيل جدول بازنگري شده برنامه ايمنسازي كودكان است :

بخش دوم  : 

سوال هايي كه مكرراً درمورد واكسن پنج گانه پرسيده مي شود

-  هموفيلوس آنفلوانزا نوع ب  (Hib)چيست ؟

- چه بيماري را موجب ميشود ؟

هموفيلوس انفلوانزا نوع ب يك باكتري است كه موجب عفونت هاي شديد ، كه درذيل ليست شده، مي شود و با  Hib كه حروف مخفف ابتداي نام آن است نشان داده مي شود:

£      مننژيت باكتريايي – التهاب غشايي كه نخاع ومغز را پوشانده ومحافظت مي كند . اين بيماري بسيار خطرناك / كشنده است .

£      پنوموني – عفونت ريه ها

£      سپتي سمي – انتشار باكتري بيماري زا در خون

£      آرتريت سپتيك – عفونت چركي مفصل

£      التهاب اپي گلوت – التهاب اپي گلوت (ناحيه اطراف تارهاي صوتي) و انسداد مجاري هوايي

- آيا هموفيلوس آنفلوانزا نوع ب  (Hib)سبب بيماري آنفلوانزا مي شود؟

خير، عليرغم تشابه اسمي، عامل بيماري آنفلوانزا يك ويروس به همين نام است وليكن هموفيلوس آنفلوانزا يك باكتري است.

- چرا بيماري Hib  يك مسئله بهداشت عمومي است ؟

 بيماري Hib  يك مسئله بهداشت عمومي است زيرا موجب بيماري شديدي مانند پنوموني و مننژيت مي شود كه موجب بستري شدن كودك در بيمارستان يا مرگ ميشود.

عفونت Hib  چگونه گسترش مي يابد ؟

باكتري هموفيلوس انفلوانزا ازطريق قطرات بزاق كودكي كه سرفه يا عطسه مي كند از يك كودك به كودك ديگر سرايت مي كند . همچنين عفونت در بين كودكاني كه اسباب بازي هاي مشترك وساير لوازمي كه به دهان مي برند ، گسترش مي يابد .

- چه كسي مستعد ابتلا به عفونت است ؟ چه كسي بيشتر در خطر است ؟

هموفيلوس انفلوانزا بيشتر در كودكان زير 5 سال موجب بيماري مي شود، كودكان 18-4 ماهه بيشتر در معرض خطرند. تا سن پنج سالگي، بيشتر كودكان آنتي بادي برعليه بيماري ايجاد مي كنند، بنابراين ايجاد بيماري شديد به علت هموفيلوس انفلوانزا نوع ب دركودكان بزرگتر وبالغين غيرمعمول است .

- آيا آنتي بيوتيك ها برعليه عفونت حاصله از هموفيلوس انفلوانزا موثرند؟

آنتي بيوتيك ها براي درمان بيماري حاصله از هموفيلوس انفلوانزا استفاده مي شوند، اما آنها هميشه موثر نيستند. هنوز با تجويزآنتي بيوتيك ها وبهترين مراقبت هاي پزشكي ، 3 تا 5درصد بيماران مننژيتي مي ميرند.  بعضي از سويه هاي هموفيلوس انفلوانزا اكنون به آنتي بيوتيك ها مقاوم شده اند و درمان آنها هنوز خيلي سخت است.

چگونه ميتوانيم از ابتلا به بيماري پيشگيري كنيم ؟

بيشتر انواع عفونت هاي هموفيلوس انفلوانزا را مي توان فقط با واكسن پيشگيري كرد. بخش كوچكي از موارد را ميتوان با دادن آنتي بيوتيك پيشگيرانه به اعضاي خانواده كودك مبتلا محافظت كرد ولي در بهترين شرايط اين موارد فقط  2-1 درصد  موارد را شامل مي شود .

- محدوديت هاي واكسن  هموفيلوس انفلوانزا چيست ؟

واكسن هموفيلوس انفلوانزا فقط ازابتلا به بيماري كه توسط باكنري هموفيلوس انفلوانزا نوع ب ايجاد مي شود ، محافظت مي نمايد. بدين معني كه بعد از ايمن سازي (دريافت هموفيلوس انفلوانزا) ، كودك ممكن است دچار پنوموني ، مننژيت يا انفلوانزا ناشي از ساير باكتريها يا ويروسها بشود .

- چه كساني بايد با واكسن هموفيلوس انفلوانزا ايمن سازي شوند ؟

بطور كلي، همه كودكان بايد واكسن هموفيلوس انفلوانزا را در قالب واكسن پنج گانه به عنوان قسمتي از برنامه جاري ايمن سازي شان دريافت كنند.

چند نوبت واكسن پنج گانه و در چه سني بايد تزريق شود؟

سه نوبت بايد دريافت گردد. نوبت اول پنج گانه در 2 ماهگي دريافت مي گردد . دومين و سومين نوبت واكسن پنج گانه بترتيب در 4 و6 ماهگي دريافت  گردند . براي هموفيوس آنفلوانزا دز ياداور در برنامه ايمنسازي توصيه نشده است. ولي يادآور هاي واكسن سه گانه همانند قبل تجويز خواهند شد.

- چرا واكسن هموفيلوس انفلوانزا به عنوان واكسن پنج گانه دريافت مي شود و نه بصورت مجزا ؟

برنامه دريافت واكسنهاي سه گانه ، هپاتيت ب و هموفيلوس انفلوانزا مشابه است. بنابراين اگر اين سه واكسن بصورت مجزا دريافت شوند كودك  سه تزريق در يك زمان خواهد داشت. دريافت واكسن بصورت پنج گانه تعداد تزريق را كاهش خواهد داد .

تا چه سني واكسن پنج گانه را ميتوان تجويزكرد؟

واكسن پنج گانه را مي توان به كودكان 2 تا 59 ماهه تجويز كرد .

- اگر كودكي در سنين 12 تا 59 ماهگي مراجعه نمايد و تا به حال هيچ دزي از واكسن نگرفته باشد، چگونه بايد واكسن پنج گانه را دريافت كند؟

در اولين مراجعه واكسن پنتاوالان تجويز مي شود.  يك ماه بعد  از اولين مراجعه، واكسن ثلاث و هپاتيت ب تجويز شده ، سه ماه پس از مراجعه دوم (چهار ماه پس از مراجعه اول )  مجدداواكسن ثلاث و هپاتيت ب تجويز مي شود. تجويز واكسن هاي MMR ، فلج اطفال و هم چنين دزهاي  يادآور ثلاث و فلج اطفال  مطابق برنامه و راهنماي جاري ايمن سازي خواهد بود.

واكسن پنتاوالان چه اثرات جانبي (واكنش هايي) دارد ؟

دريافت واكسن پنج گانه موجب واكنشهاي شديد نمي گردد، اگرچه همانند واكسن سه گانه، قرمزي ، تورم ، درد محل تزريق و تب ممكن است رخ دهد. اين علائم معمولاً  همان روز دريافت واكسن بروز مي كنند و يك تا سه روز بعد از بين ميروند. براي تسكين اين علايم همانند واكسن سه گانه اقدام مي شود.

آيا دلايلي براي منع دريافت واكسن پنج گانه وجود دارد ؟

اگرچه واكنش شديد/ خطرناك بعد از دريافت واكسن پنج گانه بسيار نادر است ولي همانند واكسن سه گانه، چنانچه يك كودك در نوبتهاي قبلي دچار واكنش حساسيتي شديدي شده باشد، نبايد دز بعدي را دريافت كند. در موارديكه كودك بدليل بروز عوارض منتسب به جزء سياه سرفه، منع دريافت دزهاي بعدي اين واكسن را دارد نوبت هاي بعدي با واكسن هاي توام خردسال، هپاتيت ب و هموفيلوس آنفلوانزا Hib به صورت جداگانه و با همان توالي زماني خواهد بود.

- آيا واكسن پنج گانه براي كودكان با نقايص سيستم ايمني قابل تجويز است؟

بله، واكسن پنج گانه در اين كودكان همانند كودكان معمول، قابل استفاده است.

واكسن پنج گانه به چه اشكالي در دسترس است ؟

واكسن پنج گانه به دو شكل مختلف مايع و ليوفليزه وجوددارد. بدليل سهولت استفاده و اجرا، در كشور فقط از نوع تمام مايع واكسن استفاده مي شود. ويال هاي 10 دزي را به شرط رعايت دستورالعمل مشابه واكسن سه گانه، مي توان تا يك ماه پس از اولين استفاده، مورد استفاده قرار داد. درج تاريخ اولين استفاده از ويال 10 دزي بر روي ويال واكسن الزامي است.

- ثبت داده هاي ايمن سازي بعد از ادغام واكسن پنج گانه چگونه خواهد شد؟

همه مستندات مورد نياز براي ساير واكسن‌هاي برنامه گسترش ايمنسازي، در اين مورد هم بايد تهيه و نگهداري شوند . چنانچه هنوز كارت مراقبت كودك و يا دفاتر ثبت واكسيناسيون و يا فرم 105 فاقد مكان اختصاصي براي ثبت واكسن پنج گانه است، داده هاي مربوطه را در همان محل واكسن سه گانه ثبت نموده و در قسمت توضيحات يادداشت نماييد كه واكسن پنج گانه در آن تاريخ تجويز شده است.

 حقايق كليدي در مورد هموفيلوس انفلوانزا

1.       هرسال بيش از 370 هزار كودك زير 5 سال در دنيا به علت ابتلا به هموفيلوس انفلوانزا مي ميرند .

2.       كودكانی كه بعد از ابتلا به بيماري زنده مي مانند اغلب بطور دائم فلج مي شوند يا ناشنوا شده يا دچار آسيب هاي مغزي مي شوند .

3.       واكسن هموفيلوس مي تواند از بيش از يك سوم موارد پنوموني و 90 درصد مننژيت هموفيلوسي پيشگيري كند .

4.       واكسن پنج گانه از 5 عامل بالقوه كشنده: ديفتري – كزاز – سياه سرفه – هپاتيت ب و هموفيلوس انفلوانزا پيشگيري مي كند.

5.       دريافت واكسن پنج گانه تعداد تزريق ها به كودك را كاهش مي دهد .

        پيشگيري از 5 بيماري با دريافت يك واكسن،

        دريافت واكسن مورد نياز ، در زمان درست،

                                          موهبتي براي زندگي توام با سلامتي

 منبع : وزارت بهداشت