کيسه صفرا، عضوي است گلابي‌شکل که زير کبد قرار دارد. در اين کيسه اسيدهاي صفراوي ترشح شده از کبد ذخيره مي‌شود تا به موقع و با ورود مواد چرب به داخل روده، کيسه منقبض و مواد صفراوي موجود باعث هضم غذا شوند. بيماري‌هاي کيسه صفرا طيف وسيعي دارند که از مهم‌ترين و شايع‌ترين آنها سنگ‌هاي کيسه صفراوي است. سنگ کيسه صفرا بيماري خوش‌خيمي است که در اثر متراکم‌شدن اسيدهاي صفراوي ايجاد مي‌شود. سنگ‌هاي کيسه‌صفرا دو نوع‌اند؛ 80 درصد سنگ‌هاي صفراوي کلسترولي و 20 درصد بيلي‌روبيني يا رنگدانه‌اي هستند.
بيشتر سنگ‌هاي صفراوي بدون علامت‌اند و اندازه آنها از چند ميلي‌متر تا چند سانتي‌متر متغير است. اغلب بيماران وقتي متوجه وجود سنگ در کيسه صفرا مي‌شوند که با درد به پزشک مراجعه مي‌کنند. درد کيسه صفرا به درد کوليکي معروف است. الگوي درد نيز طوري است که فرد با خوردن غذاي سنگين و پرچرب دچار درد در زير لبه دنده راست و بالاي شکم مي‌شود که گاهي به پشت، شانه و زير کتف راست انتشار پيدا مي‌کند. در بعضي از بيماران تهوع، استفراغ و نفخ زياد هم ديده مي‌شود.
چه کساني در معرض خطرند؟
ابتلا به سنگ کيسه صفرا از نوع کلسترولي، در افراد با سابقه ژنتيکي سنگ صفراوي در خانواده، وزن بالا، سن بالا (50-40سالگي)، خانم‌ها، افراد کم‌تحرک، کساني که جراحي سنگين انجام داده‌اند، داروهاي خاص مصرف مي‌کنند، کاهش وزن سريع دارند يا بيماري خاص عفوني دارند بيشتر ديده مي‌شود ولي سنگ‌هاي رنگدانه‌اي در مبتلايان به سيروز کبدي يا افرادي که دچار هموليز خون مي‌شوند، ديده مي‌شود.
کدام سنگ‌هاي صفراوي خطرناک‌ترند؟
حرکت سنگ کيسه صفرا ممکن است باعث گير کردن سنگ در دهانه کيسه صفرا شود. گير کردن سنگ باعث التهاب کيسه صفرا و بزرگ‌شدن آن مي‌شود. اين بيماري کوله‌سيستيت نام دارد و موقعيتي اورژانسي است که با آن بيمار بايد هرچه زودتر عمل جراحي شود. در اين مواقع احتمال پارگي کيسه صفرا در اثر انسداد بسيار بالاست. گير کردن سنگ کيسه صفرا در مجرا علامت ديگري هم دارد که در آن بيمار ناگهاني دچار زردي و لرز مي‌شود. مسدود شدن مجرا باعث مي‌شود صفرا به خون بر‌‌گردد و بيلي‌روبين خون بالا برود. علت زردي هم افزايش بيلي‌روبين خون است. اين وضعيت نيز اورژانسي است و بايد خيلي زود درمان شود. التهاب‌هاي متعدد کيسه صفرا باعث ضخيم شدن ديوار کيسه و بروز بيماري‌اي به نام کوله‌سيستيت مزمن مي‌شود.
بعد از درمان :
بعد از مصرف غذاهاي چرب و کلسترولي، کيسه صفرا منقبض مي‌شود و مقدار زيادي از ماده صفراوي به داخل روده مي‌ريزد. اين عمل باعث هضم مواد چربي مي‌شود. اگر به هر علتي (مثلا براي درمان کوله‌سيستيت يا سنگ کيسه صفرا) کيسه صفرا برداشته شود، هضم چربي کمي تغيير مي‌کند. بيماران بعد از عمل جراحي برداشتن کيسه صفرا بايد خوردن غذاهاي چرب را محدود کنند. درصد کمي از بيماران ممکن است دچار اسهال بعد از عمل شوند که با رعايت رژيم غذايي بهبود مي‌يابد.
دليل افزايش آنزيم‌هاي کبدي :
آنچه در آزمايش خون بيماران کبدي مورد توجه قرار مي‌گيرد، سطح آنزيم‌هاست. پايين بودن سطح آنزيم‌ها بيماري محسوب نمي‌شود ولي بالا بودن آنزيم‌ها نشان از وجود بيماري‌هاي مختلف در کبد و مجاري صفراوي است که بعضي از آنها ممکن است تهديد‌کننده حيات انسان باشد. شايد بتوان بيش از 100 علت براي افزايش آنزيم‌هاي کبدي برشمرد. مهم‌ترين بيماري در جامعه ما که باعث افزايش آنزيم‌هاي کبدي مي‌شود، بيماري کبد چرب است که اغلب اوقات افراد به آن بي‌توجه هستند. اين بيماري ممکن است در آينده به يک بيماري جدي تبديل شود. از بيماري‌هاي خطرناک ديگر مي‌توان به التهاب نسج کبد، بيماري‌هاي بدخيم کبدي و بيماري‌هاي التهابي مجاري صفراوي اشاره کرد که باعث افزايش سطح آنزيم‌هاي کبدي مي‌شوند. بالا رفتن سطح آنزيم‌ها بايد جدي گرفته شود و نيازمند پيگيري دقيق است.
از پيشگيري تا درمان :
درباره سنگ کيسه صفرا و کوله سيستيت نيز مانند هر بيماري ديگري مي‌توان و بايد گفت پيشگيري بهتر از درمان است. در ادامه، با الفباي پيشگيري، تشخيص و درمان سنگ‌هاي کيسه صفرا آشنا خواهيد شد:
- پيشگيري: براي اينکه جلوي بروز سنگ‌هاي کيسه صفراوي را بگيريم، بايد در طول زندگي‌مان تغذيه خوبي داشته باشيم. همانطور که گفته شد، بيشتر سنگ‌ها کلسترولي و با منبع چربي هستند. حذف غذاهاي پرچرب و خوردن ميوه و سبزي‌ها به اندازه کافي مانع بروز سنگ‌هاي صفراوي مي‌شود. ورزش کردن و تحرک مداوم نيز احتمال جمع شدن صفرا و کلسترول در کيسه و ايجاد سنگ را کاهش مي‌دهد.
- تشخيص: بهترين روش تشخيصي سونوگرافي است اما اگر در سونوگرافي چيزي ديده نشد و پزشک به سنگ کيسه صفرا مشکوک بود، مي‌توان با سي‌تي‌اسکن و اندوسونوگرافي به وجود سنگ پي برد.
- درمان: درمان سنگ‌هاي کيسه صفراوي وقتي است که بيمار علائم زيادي داشته باشد. مثلا بيمار آنقدر درد داشته باشد که زندگي طبيعي‌اش مختل شود. درمان قطعي سنگ کيسه صفرا برداشتن آن است. کيسه صفراي سنگ‌ساز، بيمار است و نگه‌داشتن آن در صورتي‌که علامت‌دار شود، اصلا به سود بيمار نيست چون احتمال کوله‌سيستيت، عفونت، زردي و پاره شدن کيسه بالاست.
منبع: وزارت بهداشت