ديابت
از جمله شايع‌ترين اختلالات متابوليک است که تغييرات محيطي مي‌توانند در بروز يا شدت گرفتن علائم و عوارض آن تاثيرگذار باشند. يکي از اين تغييرات که هم اکنون با آن مواجه هستيم آغاز فصل سرما و سال تحصيلي جديد است. در اين فصل ساعت خواب و بيداري، ميزان فعاليت و شيوع بيماري‌هاي عفوني و ويروسي تغيير پيدا مي‌کند. اين موضوع مي‌تواند کنترل قند خون را براي افراد ديابتي به‌خصوص کودکان مبتلا به ديابت نوع 1 دشوار کند، بنابراين آگاهي از نکات لازم براي تنظيم دوز دارو و انسولين، تعداد دفعات کنترل قند خون و همچنين تغيير در عادت‌هاي روزمره در فصل سرما براي اين افراد اهميت ويژه‌اي دارد.
**براساس تحقيقات، ميزان شيوع ابتلا به ديابت نوع 1 در فصل‌هاي سرد و همچنين مناطق سردسير بيشتر از فصل‌هاي گرم و مناطق گرمسير است. اين موضوع در تمام دنيا شايع است و شايد دليل آن افزايش ابتلا به بيماري‌هاي ويروسي در هواي سرد باشد. در واقع، اين عفونت‌ها مي‌توانند باعث تحريک سيستم ايمني بدن کودک براي حمله به سلول‌هاي پانکراس شوند، بنابراين والدين حتما بايد با علائم ديابت نوع 1 آشنايي داشته باشند و هر زمان که فرزندشان دچار پرادراري، پرنوشي و پرخوري بيش از حد يا کاهش وزن شد او را سريعا نزد پزشک ببرند. متاسفانه خيلي اوقات والدين از اين علائم آگاه نيستند و ديابت به موقع تشخيص داده نمي‌شود. بنابراين کودک ممکن است به کماي قند خون بالا برود و بستري شود.
1. تغيير ساعت خواب و بيداري : يکي از مهم‌ترين مسائل کودکان ديابتي با شروع فصل مدرسه، تغيير در ساعت خواب و بيداري آنهاست. کودکان اغلب در تابستان ديرتر به رختخواب مي‌روند و دير هم از خواب بيدار مي‌شوند. بنابراين انسولينشان را هم در ساعات ديرتري تزريق مي‌کنند اما با شروع مدارس، ساعت تزريق انسولين عوض مي‌شود و اين موضوع والدين را به کنترل دقيق‌تر قند خون ملزم مي‌کند. به اين صورت که اگر قبلا روزي 3 تا 4 بار قند فرزند خود را اندازه مي‌گرفتند با شروع ماه مهر، به‌خصوص در 2 هفته اول بايد روزي 5 تا 6 بار آن را اندازه‌گيري کنند تا اگر نوساني مشاهده کردند با مشورت پزشک در صورت لزوم دوز انسولين را تغيير دهند.
2. تغيير برنامه غذايي: کودکان ديابتي فصل تابستان را معمولا در خانه و نزد خانواده مي‌گذرانند و در فواصل مرتب و معيني غذا مي‌خورند اما با شروع مدارس، فقط مي‌توانند در ساعات تفريح يا زنگ ناهار غذا بخورند. اين تغيير ممکن است احتمال افت ناگهاني قند خون را بالا ببرد، بنابراين همان‌طور که بايد نگران افزايش قند خون کودک باشيم بايد به علائم افت قند نيز در او توجه کنيم. براي جلوگيري از اين حالت اولياي مدرسه، معلم، ناظم و مدير بايد در مورد ديابت اطلاعات کافي داشته باشند. پدر و مادر کودک نيز بهتر است در روزهاي اول به معلم يا مربي بهداشت مراجعه و آنها را با علائم افت قند خون و راه‌هاي درمان آن آشنا کنند. همچنين توصيه مي‌شود دستگاهي براي اندازه‌گيري قند خون در اختيار آنها قرار دهند تا در صورت بروز تغيير در رفتار يا گفتار کودک قند او را اندازه بگيرند.
3. کاهش فعاليت بدني: با شروع مدارس ميزان فعاليت بدني کودکان کاهش چشمگيري پيدا مي‌کند. بچه‌ها در فصل تابستان تحرک و بازي بيشتري دارند و به کلاس‌هاي ورزشي مي‌روند اما در فصل مدرسه مجبورند ساعت‌ها در کلاس بنشينند. اين موضوع احتمال بالا رفتن قند خون را افزايش مي‌دهد. بنابراين لازم است قندخون با دقت بيشتري کنترل و شرايط بازي و ورزش براي کودک فراهم شود. علاوه براين، در چند سال اخير فصل‌هاي سرد سال همراه با آلودگي هوا بوده‌اند. در چنين هوايي توصيه مي‌شود افراد به‌خصوص کودکان و سالمندان از خانه خارج نشوند. کاهش فعاليت بدني به دنبال اين شرايط نيز خود باعث بالا رفتن قند خون افراد ديابتي مي‌شود.
4. افزايش استرس: يکي ديگر از مسائل موثر بر افزايش قند خون کودکان، استرس جدايي از خانه و والدين و اضطراب دوران امتحانات است. در فصل‌هاي سرد همچنين با کوتاه شدن طول روز و ابري بودن هوا، ميزان شيوع افسردگي در همه افراد جامعه افزايش پيدا مي‌کند. مبتلايان به ديابت نيز از اين موضوع مصون نيستند و ممکن است با ابتلا به افسردگي در کنترل قند خون دچار مشکل شوند. بنابراين در اين فصل‌ها بايد بيشتر به روحيات خود اهميت دهند و در صورت لزوم با روان‌شناس مشورت کنند.
5. افزايش آمار سرماخوردگي و بيماري‌هاي فصلي: عفونت‌هاي تنفسي و عفونت‌هايي که باعث گاستروآنتريت (التهاب معده و روده) مي‌شوند نيز مي‌توانند در قند خون افراد ديابتي نوسان ايجاد کنند. به اين ترتيب که اسهال و استفراغ معمولا باعث افت قند و در مقابل تب، عفونت و داروهاي آنتي‌بيوتيک موجب بالا رفتن قند خون مي‌شوند. بنابراين ديابتي‌ها بايد همواره مسائل بهداشتي را رعايت کنند تا کمتر به اين عفونت‌ها دچار شوند.
6. افزايش آمار سرماخوردگي و بيماري‌هاي فصلي: عفونت‌هاي تنفسي و عفونت‌هايي که باعث گاستروآنتريت (التهاب معده و روده) مي‌شوند نيز مي‌توانند در قند خون افراد ديابتي نوسان ايجاد کنند. به اين ترتيب که اسهال و استفراغ معمولا باعث افت قند و در مقابل تب، عفونت و داروهاي آنتي‌بيوتيک موجب بالا رفتن قند خون مي‌شوند. بنابراين ديابتي‌ها بايد همواره مسائل بهداشتي را رعايت کنند تا کمتر به اين عفونت‌ها دچار شوند.
7. تاخير در جذب انسولين: دماي هوا در مناطق خيلي سرد مانند اسکانديناوي به قدري پايين است که باعث مي‌شود جريان خون پوست کاهش يابد. به‌طور عادي انسولين رگولار بعد از 20 تا 30 دقيقه و انسولين رپيد ظرف 5 دقيقه از زير پوست جذب مي‌شوند اما قرار گرفتن در محيط‌هاي بسيار سرد سرعت جذب انسولين را کاهش مي‌دهد. به اين ترتيب فرد غذا مي‌خورد اما انسولين با تاخير جذب مي‌شود و قند خونش به خوبي کنترل نمي‌شود. بنابراين شايد لازم باشد در اين مناطق، فاصله بين تزريق انسولين و مصرف غذا تحت‌نظر پزشک تغيير يابد. البته در تهران کاهش دما معمولا شديد نيست و اين مساله شايد فقط در نقاط خيلي سرد ايران مطرح باشد.
8. افزايش بروز اختلال در اندازه‌گيري قند خون: سرد بودن پوست در فصل‌هاي سرد سال باعث مي‌شود هنگام خون‌گيري از انگشت با مشکل مواجه شويد. در اين حالت خون کافي از انگشتان خارج نمي‌شود و مجبور مي‌شويد بار ديگر و با عمق بيشتري سوزن را در دست خود فرو کنيد. بعضي دستگاه‌هاي قديمي نيز سيستم اندازه‌گيري حجم خون ندارند و اگر خون به اندازه کافي روي نوار آنها قرار نگيرد، قند را کمتر از مقدار واقعي نشان مي‌دهند. براي جلوگيري از اين حالت توصيه مي‌شود قبل از اندازه‌گيري قند خون، دست‌هاي خود را با آب گرم بشوييد و بعد اقدام به خون‌گيري کنيد.
9. افزايش احتمال ايجاد زخم پا: حفظ سلامت پا در افراد ديابتي از اهميت زيادي برخوردار است. براي اين منظور بايد از جوراب‌هاي مناسب استفاده کنيد که در فصل‌هاي گرم، جوراب نخي و در فصل‌هاي سرد جوراب‌هاي پشمي مدنظر هستند. هنگام راه رفتن در برف و باران نيز بايد حتما کفش مناسب بپوشيد و به دماي پاي خود توجه کنيد. علاوه بر اينها، در هواي سرد، خشکي پوست افزايش پيدا مي‌کند. بنابراين به افراد ديابتي توصيه مي‌شود شب‌ها قبل از خواب، کف پاي خود را با وازلين مرطوب کنند.
10. افزايش احتمال انجماد انسولين :انسولين پس از باز شدن بايد در دماي 8 تا 25 درجه سانتي‌گراد نگهداري شود. در صورتي که دماي آن به زير 4 درجه برسد و يخ بزند، فاسد مي‌شود. بنابراين اگر در مناطق سردسير زندگي مي‌کنيد بايد مراقب باشيد انسولين دچار انجماد نشود.
دکتر اميرکامران نيکو
ديابتولوژيست و مديرعامل انجمن ديابت ايران