دکتر مهرداد محمدپور، جراح و متخصص چشم ، فوق‌تخصص قرنیه ، لیزیک و آب‌مروارید، دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
در قسمت قبل راجع به انواع جراحی‌های لیزری برای برداشتن عیک شامل (لازک،PRK، لیزیک و فمتولیزیک صحبت شد. توضیح داده شد که چه نوع عملی برای کدام بیمار مناسب است و چه تفاوت‌هایی بین اعمال جراحی فوق وجود دارد. در این قسمت راجع به گرفتن شرح‌حال اولیه و نکات کلیدی قبل از عمل توضیح می‌دهیم. اولین سوال در شرح‌حال بیماران کاندید جراحی لیزری برای اصلاح عیوب انکساری چشم شامل نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم، سن بیمار است. گرچه به صورت بسیار محدود جراحی لیزری اصلاح عیوب انکساری در کودکان نیز در موارد بسیار خاص انجام شده و نتایج خوبی هم داشته است اما به‌عنوان یک قانون بیمار کاندید جراحی لیزری اصلاح عیوب انکساری باید حداقل 18 سال تمام داشته است.
چراکه احتمال پیشرفت شماره چشم در سن زیر 18 سال وجود دارد و باعث محدودیت نتایج جراحی و نیاز مجدد بیمار به استفاده از عینک می‌شود.
دومین پرسش از بیماران عیوب انکساری که مایل به جراحی لیزری هستند مدت زمان ثبات شماره چشم است. حداقل1 سال قبل از عمل باید شماره چشم ثابت شده باشد در غیر این صورت احتمال بازگشت شماره چشم یا بالا رفتن آن پس از عمل وجود دارد.
وجود سابقه بیماری‌های زمینه‌ای در بیمار و خانواده وی بسیار مهم هستند و حتما باید قبل از عمل از آنها پرسش کرد. بیماری‌های زمینه‌ای اصولا به 2 دسته تقسیم می‌شوند بیماری‌های زمینه‌ای جسمی (بدنی) شامل دیابت (قند بالای خون)، فشارخون، بیماری‌های خودایمنی و روماتیسمی و بدخیمی‌ها و آلرژی و بیماری‌های چشمی شامل آب مروارید و آب سیاه و قوز قرنیه و سابقه پارگی پرده چشم در بیمار و خانواده وی بسیار مهم هستند. به‌خصوص سابقه قوز قرنیه در بستگان درجه یک بیمار مهم است. و احتمال قوز قرنیه بعد از جراحی لیزری را بالا می‌برد. سابقه خشکی چشم و بیماری‌های زمینه‌ای که ایجاد خشکی چشم می‌کنند مثل بیماری‌های روماتیسمی نیز بسیار مهم هستند چرا که بعد از جراحی لیزری تا چند ماه خشکی چشم ایجاد می‌شود و اگر بیمار قبل از عمل خشکی چشم داشته باشد بعد از عمل تشدید می‌شود و احساس جسم خارجی بعد از عمل و ناراحتی در باز و بستن پلک‌ها بعد از عمل بیشتر می‌شود و حتی در مواردی ممکن است باعث عفونت قرنیه و محدودیت دید شود.
سابقه آلرژی فصلی هم مهم است و بیماران مبتلا به آلرژی بهتر است قبل از عمل یک دوره درمان شوند و در دوره فعال بودن واکنش آلرژیک جراحی نشوند چرا که شانس عوارض بعد از عمل در صورت فعال بودن آلرژی چشمی بیشتر می‌شود.
انگیزه بیمار برای جراحی هم باید به دقت سوال شود. جراحی لیزری معمولا جانشین عینک است به این مفهوم که فرد پس از جراحی به دیدی می‌رسد که الان با حداکثر اصلاح با عینک می‌تواند به آن دید برسد. اگر فردی تنبلی چشم داشته باشد و دیدش با عینک کامل اصلاح نشود پس از عمل هم به دید کامل نمی‌رسد و فقط در حدی که قبل از عمل با عینکش دید پیدا می‌کرده است دید خواهد داشت. چرا که تنبلی چشم یک فرایند مغزی بوده و قبل از 12 سالگی باید درمان شود اگر زدن عینک باعث اصلاح قابل‌توجه دید در این بیماران می‌شود این افراد هم از جراحی لیزری سود خواهند برد ولی باید بدانند که هرگز دیدشان کامل نمی‌شود.
حال راجع به معاینات ضروری قبل از عمل صحبت می‌شود. اولین معاینه چشم‌پزشکی قبل از هرگونه عمل جراحی گرفتن دید بیماران بدون عینک و بعد با عینک مناسب است. باید به بیمار توضیح داده شود که دید وی پس از عمل حداکثر به میزان دید وی با عینک خواهد بود. هر چند در بعضی شرایط خاص ممکن است دید بیمار پس از عمل مختصری بهتر از دید با عینک شود ولی به‌عنوان یک اصل ملاک دید با اصلاح بیمار قبل از عمل است. در صورتی که دید بیمار کامل نمی‌شود دو حالت اصلی وجود دارد: یا بیمار دچار بیماری چشمی محدودکننده بینایی مثل آب مروارید، بیماری‌های شبکیه، کدورت قرنیه یا آب‌سیاه است که به علت آسیب وارده به چشم دید محدود شده است که در این موارد باید بیماری زمینه‌ای درمان شود یا بیمار د چار تنبلی چشم است که در این حالت اجزای چشم سالم هستند ولی به دلیل استفاده نکردن از عینک در دوران کودکی چشم تنبل شده است و حالا با عینک هم دید بیمار خوب نمی‌شود. در این حالت می‌توان لیزیک کرد ولی باید به بیمار توضیح داد که دیدش در حد عینک بهبود می‌یابد و امکان دید کامل با هیچ وسیله‌ای برایش مقدور نیست.
دومین قدم بررسی حرکات چشمی و وضعیت ظاهری چشم و پلک‌هاست. بسیاری از بیماران قبل از عمل دچار انحراف مخفی چشم‌ها هستند. باید به بیمار توضیح داد که انحراف چشم‌ها مگر در مواردی که شماره چشم مثبت باشد و به دلیل تطابق بیش از حد ایجاد می‌شود معمولا با عمل لیزیک بهتر نمی‌شود و در موارد خاصی هم ممکن است پس از برداشتن عینک بیشتر جلب توجه کند. آگاهی کامل بیماران قبل از عمل از وضعیت انحراف چشم و افتادگی پلک‌ها که ممکن است بعد از برداشتن عینک واضح‌تر شود ضروری است.
قدم سوم معاینات قبل از عمل بررسی لایه اشکی و لبه پلک‌ها و بررسی از نظر وجود التهاب پلک‌ها یا بلفاریت است. حتما باید وضعیت بیمار از نظر لایه اشکی و احتمال خشکی چشم کاملا و به دقت بررسی شود چراکه معمولا پس از جراحی لیزیک بیمار مدتی خشکی چشم دارد که ممکن است تا چند ماه طول بکشد ولی اگر بیمار قبل از عمل خشکی چشم داشته باشد و درمان مناسب برای وی انجام نشود ممکن است عوارضی جراحی پس از عمل افزایش یابد و مدت زمان رسیدن بیمار به دید نهایی طولانی شود.
این وضعیت خشکی چشم بعد از لیزیک بیشتر ازPRKیا لازک دیده می‌شود، بنابراین بیماران قبل از عمل حتما باید از نظر خشکی چشم بررسی شوند و درمان مناسب برای آنها انجام شود تا بعد از عمل مشکلی نداشته باشد و خشکی چشم آنها پس از عمل طولانی‌مدت نشود و از عوارض احتمالی بعد از عمل جلوگیری کرد.
درمان خشکی چشم شامل استفاده از کمپرس آب گرم و شستشو با شامپو بچه و استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی بدون ماده نگهدارنده است. اخیرا استفاده از مکمل‌های غذایی مثل امگا3 نیز در بهبود خشکی چشم قبل و بعد از جراحی لیزیک با موفقیت توصیه شده است. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی مثل داکسی‌سیکلین و آزیترومایسین برای بهبود تخلیه غدد چربی لبه پلک نیز با تجویز پزشک متخصص توصیه می‌شود. بهبود شیوه زندگی و پرهیز از استرس و خواب مناسب نیز از عواملی هستند که می‌توانند وضعیت خشکی چشم بیماران قبل و بعد از عمل لیزیک را بهبود بخشند.
قدم چهارم معاینات کامل و جزء به جزء اجزا و لایه‌های چشم شامل ملتحمه، قرنیه ، لنز و زاویه چشم و عنبیه و زجاجیه و شبکیه است. همچنین گرفتن فشار داخل چشمی قبل از عمل در مورد تمام بیمارانی که داوطلب لیزیک است الزامی است. معاینه عصب چشم و وضعیت سلامت آن قبل از جراحی لیزیک توصیه می‌شود. در مجموع باید دید که آیا بیماری قابل‌پیشگیری یا درمانی قبل از جراحی وجود دارد یا نه و آیا این بیماری منعی برای جراحی لیزیک ایجاد می‌کند یااینکه ارتباط مستقیمی با عمل جراحی ندارد. بیمار باید از کلیه مشکلات چشمی خود قبل از عمل به دقت آگاه شود و درباره موفقیت جراحی و نوع عمل مناسب قبل از عمل مشاوره کامل شود و تصمیم‌گیری نهایی حاصل توافق آگاهانه پزشک و بیمار است.
نویسنده : دکتر مهرداد محمدپور
