نام ژنریک: Fentanyl (as citrate)

شکل دارویی:

Injection: 50 mcg/ml, 1ml, 50 mcg/ml, 2ml, 50 mcg/ml, 5ml, 50 mcg/ml, 10ml

موارد و مقدار مصرف:

الف) قبل از جراحي.

بزرگسالان: مقدار 0.1-0.05 ميلي‌گرم 60-30 دقيقه قبل از جراحي تزريق عضلاني مي‌شود.

ب) داروي كمكي در بيهوشي عمومي.

بزرگسالان: مقدار 0.1-0.005 ميلي‌گرم هر 3-2 دقيقه، بر حسب نياز، تزريق وريدي مي‌شود. مقدار مصرف در بيماران سالخورده و بيماراني كه در معرض خطر كمتري هستند بايد كاهش يابد.

پ) ضد درد بعد از جراحي.

بزرگسالان: مقدار 0.1-0.05 ميلي‌گرم هر 2-1 ساعت، بر حسب نياز، تزريق عضلاني مي‌شود.


كودكان 12-2 ساله: مقدار mg/kg 0.002-0.001 هر 2-1 ساعت، برحسب نياز، مصرف مي‌شود.

مكانيسم اثر:

فنتانيل به‌عنوان يك آگونيست با گيرنده‌هاي شبه‌ترياك پيوند مي‌يابد و بر احساس درد تأثير مي گذارد و از اين طريق اثر ضد درد خود را براي دردهاي متوسط تا شديد اعمال مي‌كند. اثرات اين دارو در تضعيف CNS و دستگاه تنفس مانند مرفين است. اثر خواب آور اين دارو بسيار كم است و به ندرت موجب آزادسازي هيستامين مي‌شود.

موارد منع مصرف:

• تداخل دارويي

مصرف همزمان با ساير داروهاي مضعف CNS (داروهاي ضد درد مخدر، بيهوش‌كننده عمومي، ضد هيستامين، فنوتيازينها، باربيتوراتها، بنزوديازپين ها و داروهاي خواب‌آور - تسكين‌بخش، ضد افسردگي سه حلقه‌اي، فرآورده‌هاي حاوي الكل و داروهاي شل‌كننده عضلاني) اثرات مضعف CNS و دستگاه تنفس، تسكين بخش و كاهنده فشارخون فنتانيل را تشديد مي‌كند.

مصرف همزمان با سايمتيدين ممكن است اثر مضعف CNS و دستگاه تنفسي را افزايش دهد و موجب اغتشاش شعور، از دست رفتن حس جهت‌يابي يا حملات تشنجي شود. بنابراين، در اين موارد مقدار فنتانيل بايد تا يك سوم تا يك چهارم مقدار معمول كاهش يابد. مصرف همزمان فنتانيل با داروهاي ديگري كه به طور گسترده در كبد متابوليزه مي‌شوند (ريفامپين، فني‌توئين، ديگوكسين) ممكن است موجب تجمع دارو و تشديد اثرات آن شود.

مصرف همزمان با داروهاي ضد كولينرژيك ممكن است موجب انسداد فلجي روده شود.
در صورت بروز وابستگي جسمي بيمار به فنتانيل، مصرف يك آنتاگونيست مخدر ممكن است موجب بروز نشانه‌هاي سندرم حاد قطع مصرف دارو شود.
مصرف همزمان با داروهاي بيهوش كننده عمومي ممكن است موجب كاهش شديد فعاليت دستگاه قلبي- عروقي شود.

مصرف همزمان مقادير زياد فنتانيل با ديازپام ممکن است موجب کاهش فعاليت دستگاه قلبي- عروقي شود.

مصرف فنتانيل به‌عنوان داروي كمكي در بيهوشي، مانند بيهوشي نخاعي و بعضي از بيهوشي هاي اطراف سخت‌شامه‌اي، ممكن است با مسدود كردن اعصاب بين دنده‌اي، موجب اختلال تنفسي شود.

مصرف همزمان فنتانيل با دروپريدول ممكن است موجب بروز كمي فشار خون و كاهش فشار شريان ريوي شود.

عوارض جانبی دارو:

ملاحظات اختصاصي:

علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامي آگونيستهاي مخدر شبه‌ترياك، رعايت موارد زير نيز توصيه مي‌شود:

1- بايد مراقب زمان شروع تضعيف تنفسي بود، كه ممكن است به تأخير افتد. حلاليت زياد فنتانيل در چربي ممكن است در شدت بروز عوارض جانبي آن مؤثر باشد.

2- وضعيت ضربان قلب بيمار پيگيري شود. فنتانيل ممكن است موجب براديكاردي شود. مصرف يك داروي ضد كولينرژيك (مانند آنتروپين يا گليكوپيرولات) ممكن است اين اثر را به حداقل برساند.

3- مصرف مقادير زياد فنتانيل ممكن است موجب سفتي عضلات شود. اين اثر را مي‌توان با مصرف نالوكسون از بين برد.

4- بسياري از پزشكان متخصص بيهوشي فنتانيل را از راه اطراف سخت شامه‌اي يا تزريق به درون غلاف طناب نخاعي، به‌عنوان يك داروي كمكي مؤثر در بيهوشي اطراف سخت‌شامه‌اي مصرف مي‌كنند.

مصرف در سالمندان: در بيماران سالخورده معمولاً مقادير كمتر اين دارو تجويز مي‌شود، زيرا اين بيماران ممكن است نسبت به اثرات درماني و عوارض جانبي اين دارو حساس تر باشند.

مصرف در كودكان: بي‌ضرري مصرف اين دارو در كودكان كوچكتر از دو سال ثابت نشده است.

مصرف در شيردهي: فنتانيل در شير ترشح مي‌شود. مصرف اين دارو در مادران شيرده، بايد با احتياط همراه باشد.

تداخل دارویی:

اثر بر آزمايشهاي تشخيصي:

فنتانيل غلظتهاي پلاسمايي آميلاز و ليپاز را افزايش مي‌دهد.

مکانیزم اثر:

اثر بر آزمايشهاي تشخيصي


فنتانيل غلظتهاي پلاسمايي آميلاز و ليپاز را افزايش مي‌دهد.

فارماكوكینتیك:

موارد منع مصرف و احتياط

موارد منع مصرف: حساسيت مفرط شناخته شده به دارو.

موارد احتياط فراوان: آريتمي فوق بطني يا براديكاردي، ضربه مغزي يا افزايش فشار داخل جمجمه (تفسير پارامترهاي نورولوژيك را مشكل مي‌سازد)، دوران بارداري و شيردهي (به راحتي از جفت عبور مي‌كند؛ شيرخواران نارس نسبت به اثرات مضعف CNS فنتانيل حساس تر هستند).

موارد احتياط:

الف) اختلال عملكرد كبدي يا كليوي (ممكن است تجمع يابد يا طول مدت اثر آن بيشتر شود)؛ بيماريهاي ريوي، مانند آسم يا بيماري انسدادي مزمن ريوي (ممكن است موجب كاهش فعاليت دستگاه تنفس و فرونشاني رفلكس سرفه شود)؛ در موارد جراحي مجاري صفراوي (ممكن است موجب اسپاسم مجاري صفراوي شود)، اختلالات تشنجي (ممكن است موجب بروز حملات تشنجي شود)، بيماران سالخورده يا ناتوان (اين بيماران نسبت به عوارض جانبي و اثرات درماني اين دارو حساس تر هستند)، بيماران مستعد ابتلاي وابستگي هاي روحي يا جسمي به داروها (خطر سوءاستفاده از اين دارو افزايش مي‌يابد).

ب) سفتي عضلاني ممكن است بروز كند و همراه با آپنه، اسپاسم حنجره و انقباض نايژه‌ها باشد. اين عارضه را مي‌توان با استفاده از تهويه مكانيكي يا تزريق وريدي داروهاي مسدودكننده عصبي - عضلاني درمان كرد.

پ) بنا به گفته سازندگان دارو، در بيماراني كه تحت درمان با داروهاي مهاركننده مونوآميناكسيداز هستند، مصرف فنتانيل تا 14 روز بعد از قطع مصرف اين داروها توصيه نمي‌شوند.

سایر اطلاعات:

طبقه‌بندي فارماكولوژيك: مخدر شبه ترياك.

طبقه‌بندي درماني: ضد درد، كمك بيهوشي، بي حسي موضعي.

طبقه‌بندي مصرف در بارداري: رده B (با مصرف مقادير زياد يا مصرف طولاني مدت در زمان ترم رده C)

نام‌هاي تجاري: Drugesic Matrix, Fentanyl Hexal, Fentanyl Mylan

عوارض جانبي:

اعصاب مركزي: رخوت، خواب‌آلودگي، اختلال در اعضاي حسي (clouded sensorium)، احساس سرخوشي كاذب، بي‌خوابي، آشفتگي، اغتشاش شعور، سردرد، لرزش، تشنجات، احساس ناراحتي و نارضايتي از خود، ميوز، حملات تشنجي، سرگيجه.

قلبي - عروقي: تاكيكاردي، براديكاردي، طپش قلب، سفتي ديواره قفسه سينه، زيادي فشارخون، كمي فشارخون، سنكوپ، خيز، شوك، ايست قلبي- ريوي.

پوست: بر افروختگي، بثورات پوستي، خارش، درد محل تزريق، تعريق بيش از حد.

دستگاه گوارش: خشكي دهان، بي‌اشتهايي، ‌اسپاسم مجاري صفراوي (كوليك)، انسداد فلجي روده، تهوع، استفراغ، يبوست.

ادراري - تناسلي: احتباس ادرار يا اختلال در ادرار كردن، كاهش ميل جنسي.

ساير عوارض: آپنه، كاهش فعاليت دستگاه تنفسي، سفتي عضلات اسكلتي (مخصوصاً ديواره قفسه سينه) تاري ديد.

توجه: در صورت بروز حساسيت مفرط، حملات تشنجي يا آريتمي قلبي خطرناك، بايد مصرف دارو قطع شود.

مسموميت و درمان :

تظاهرات باليني: ضعف CNS، كاهش فعاليت دستگاه تنفس، ميوز (مردمك ته‌سنجاقي)، كمي فشارخون، براديكاردي، كمي دماي بدن، شوك، آپنه، ايست.

قلبي- ريوي: كلاپس دستگاه گردش خون، ادم ريوي و تشنجات.

درمان: ابتدا بايد از طريق باز نگهداشتن راه هاي تنفسي و در صورت لزوم، تهويه مصنوعي، مبادله گازها در دستگاه تنفس را برقرار ساخت. با مصرف يك آنتاگونيست مخدر (نالوكسون) مي‌توان كاهش فعاليت دستگاه تنفس را خنثي نمود (از آنجايي كه طول مدت اثر فنتانيل طولاني‌تر از نالوكسون است، تكرار مصرف نالوكسون ضروري است). تنها در صورت كاهش شديد فعاليت دستگاه تنفسي و دستگاه قلبي - عروقي، بايد از نالوكسون استفاده شود. علائم حياتي بيمار بايد به دقت تحت مراقبت قرار گيرند.

امكان درمان حمايتي و علامتي را بايد فراهم كرد (حمايت مداوم تنفسي، تصحيح عدم تعادل الكتروليتها و مايعات). پارامترهاي آزمايشگاهي، علائم حياتي و وضعيت نورولوژيك بيمار به دقت پيگيري شود.