دستگاه گوارش انسان در واقع يک اندام لوله اي شکل بلند است که از دهان تا مقعد ادامه داشته و در هر قسمت اعمال و وظايف خاصي را انجام مي دهد.
دهان ، مري ، معده، روده کوچک و روده بزرگ بخش هايي از اين لوله بلند هستند که غذا از آن ها مي گذرد. تقريبا تمامي قسمت هاي اين لوله بسيار بلند قابليت انجام حرکات عضلاني موجي شکلي را دارند که حرکات دودي ناميده شده و غذا را در طول لوله به جلو مي رانند. چند اندام مهم ديگر همچون کبد، لوزالمعده و کيسه صفرا هم بخصوص با ترشح مواد مهمي به درون اين لوله نقش کمکي در هضم غذا دارند.
در دهان که در واقع ورودي اين دستگاه به شمار مي رود غذا جويده شده و با بزاق مخلوط مي شود تا راحت تر بلعيده شود. جويدن غذا به مدت کافي کمک بزرگي به هضم غذا در مراحل بعدي مي کند.
غذا پس از عبور از حلق وارد يک اندام لوله اي شکل به نام مري مي شود. طول مري در افراد بزرگسال بين ۲۳ تا ۳۰ سانتيمتر متغير است. قسمت مهمي از مري در گردن و قفسه سينه قرار دارد. مري با حرکات دودي و موجي شکل ديواره اش غذا را بلافاصله به معده انتقال مي دهد. در مري تقريبا هيچ عملي در رابطه با هضم غذا انجام نمي شود. در محل اتصال مري به معده يک دريچه عضلاني وجود دارد که از برگشت غذا از معده به مري جلوگيري مي کند.
معده عضوي شبيه يک کيسه است که ديوارهاي عضلاني دارد. داخل اين عضو کيسه اي شکل نيز از يک لايه بافت مخاطي پوشيده شده است که وظيفه اين لايه ترشح اسيد و آنزيم هاي گوارشي است. آنزيم هاي گوارشي موادي هستند که به هضم غذا و شکستن مولکول هاي بزرگ غذا به مولکول هاي کوچکتر قابل جذب کمک مي کنند. معده نيز حرکات موجي شکل خاص خود را داراست که باعث مخلوط شدن غذا با اسيد و آنزيم هاي گوارشي شده و همين طور در خرد کردن و آسياب کردن ذرات غذايي کمک مي کنند.
در معده غذا حدود نيم تا ۲ ساعت ذخيره شده و تا حدودي عمليات هضم غذا روي آن انجام مي گردد ،سپس معده با حرکات موجي شکل خود غذا را به روده کوچک که متصل به آن است تخليه مي کند.
روده کوچک که در واقع يک لوله ۶ متري پيچ در پيچ مي باشد بيشترين نقش را در هضم و جذب غذا ايفا مي کند. چند سانتيمتر اول اين لوله را دئودنوم يا همان اثني عشر مي گويند. ۱۰۰ سانتيمتر بعدي اين لوله ژژنوم و ۱۵۰ سانتيمتر انتهايي روده کوچک را ايلئوم مي نامند. انسان براي ادامه حيات به حداقل ۱۰۰ سانتيمتر از روده کوچک خود احتياج دارد. قسمت اول يا دئودنوم به معده متصل بوده و غذا مستقيما از معده وارد آن مي شود. شيره هاي گوارشي شامل آنزيم هاي هضم کننده از يک غده نزديک به نام لوزالمعده به دئودنوم وارد مي شوند. صفرا هم که در واقع مايعي است که توسط کبد ساخته مي شود از طريق کيسه صفرا و مجراي صفراوي به داخل دئودنوم ريخته مي شود. خود ديواره روده کوچک هم آنزيم هاي گوارشي ترشح مي کند. به اين ترتيب عمليات اصلي هضم غذا ابتداي روده کوچک يعني دئودنوم شروع مي شود و مولکول هاي بزرگ غذا به مولکول هاي کوچک تر تبديل مي شوند. همين طور که غذا در روده کوچک جلو رانده مي شود بيشتر و بيشتر هضم شده و آماده جذب شدن مي شود. از قسمت مياني روده کوچک که ژژنوم نام دارد غذاي هضم شده از طريق ديواره روده کوچک به جريان خون وارد مي شود تا به مصرف سلول هاي بدن رسيده و يا در نقاط لازم ذخيره شود. قسمت سوم روده کوچک ايلئوم نام دارد، قسمت مهمي از جذب مواد مهمي چون کلسيم ،ويتامين B۱۲ و. . . در آنجا انجام مي شود. غذا پس از ايلئوم که قسمت انتهايي روده بزرگ مي باشد از طريق يک دريچه عضلاني به روده بزرگ وارد مي شود.
روده بزرگ (کولون( روده بزرگ يک لوله کلفت تر اما کوتاه تر از روده کوچک است که يک متر و نيم طول دارد. روده بزرگ را کولون نيز مي نامند ابتداي روده بزرگ در قسمت پايين و راست شکم شروع شده ابتدا سمت بالا مي رود اين قسمت کولون صعودي يا بالارو نام دارد سپس روده بزرگ عرض شکم را سمت چپ طي مي کند که در اين قسمت کولون عرضي ناميده مي شود. قسمت بعدي کولون نزولي يا پايين رو است که در واقع به يک قسمت مارپيچ شکل به اسم کولون سيگموئيد مي چسبد کولون سيگموئيد هم به رکتوم رسيده و رکتوم نيز به مقعد که انتهاي لوله بلند گوارشي است ختم مي شود. وظيفه اصلي روده بزرگ جذب مجدد آب موجود در غذا و همينطور بعضي از مواد لازم ديگر است. در واقع مدفوع در روده بزرگ تشکيل مي شود و سپس از طريق رکتوم و مقعد به خارج دفع مي شود .حرکت غذا در روده بزرگ هم با حرکات دودي و موجي شکل انجام مي گردد هر چه غذا بيشتر در کولون بماند آب آن بيشتر جذب شده و مدفوع سفت تر مي شود بعضي بيماري ها ازجمله عفونت ها با ايجاد التهاب و يا توليد سموم حرکات روده را سريع تر مي کنند که اين خود باعث عدم فرصت کافي براي بازجذب آب و در نتيجه دفع مکرر مدفوع يا همان اسهال مي گردد.
- کبد، لوزالمعده و کيسه صفرا
همان طور که در بالا گفته شد کبد، لوزالمعده و کيسه صفرا نيز از اعضاي مهم گوارشي هستند. البته کبد و لوزالمعده علاوه بر اعمال مربوط به هضم غذا وظايف متعدد ديگري هم دارند.
کبد در قسمت راست و بالاي شکم و درست در نقطه مقابل معده ( بالا و چپ شکم ) واقع شده است. خون از تمامي دستگاه گوارش به کبد وارد شده و پس از انجام عمليات پيچيده شيميايي و تصفيه روي آن به جريان خون عمومي بدن مي پيوندد. کبد در توليد صفرا نيز نقش اساسي دارد. صفرا در هضم چربي ها نقش کمکي دارد. لوزالمعده که در واقع در زير و پشت معده ابتداي روده کوچک قرار دارد قسمت مهمي از آنزيم هاي گوارشي را توليد مي کند که نقش بسيار مهمي در هضم چربي ها، قندها و پروتئين ها دارا مي باشد. کيسه صفرا کيسه اي گلابي شکل است که عمدتا نقش ذخيره صفرا را دارد و در هنگام لزوم صفرا را به درون روده کوچک مي فرستد.
